Filozofia po Auschwitz FIL-Sl-SM>22-23Z-wm1
Istnieją filozofie niewrażliwe na rzeczywistość, próbujące prowadzić refleksję „z absolutnego punktu widzenia”, nie przejmujące się zbytnio wydarzeniami historycznymi. Myślenie, które hasłowo zwykliśmy nazywać „filozofią po Auschwitz” sytuuje się na przeciwległym biegunie. To myślenie, dla którego Auschwitz stało się ważnym punktem odniesienia, każącym przemyśleć na nowo, kim jest człowiek, do czego jest zdolny, jak może zostać ocalony. Filozofia po Auschwitz to filozofia bliska życiu i doświadczeniu człowieka, filozofia bardziej oparta na wrażliwości na konkret niż szukająca „koniecznych struktur”. Dlaczego to jest takie ważne? Ponieważ nie ma myślenia, które byłoby oddzielone od jego wymiaru etycznego. W naszej polskiej rzeczywistości podkreślał to wielokrotnie Józef Tischner, zwłaszcza w dyskusji z tomizmem: dość filozofii, która w ogóle nie dostrzega, co się dzieje wokół niej, filozofii niewrażliwej na ludzki ból. Jej czas się skończył.
Myślenie po Auschwitz zatem to myślenie krytyczne, patrzące z podejrzliwością na to, co doprowadziło do Auschwitz. Dzięki tej władzy krytycznej możemy wyraźnie zobaczyć, że wysoka kultura i sztuka (również sztuka myślenia) nie ochroniły nas przed zbrodnią, co więcej: myślenie, które rościło sobie pretensje do racjonalności, usprawiedliwiało zbrodnie. W dodatku myślenie narodziło się w krajach o tysiącletniej tradycji chrześcijańskiej.
Podczas naszych zajęć będziemy zatem przyglądać się z bliska filozofiom, w których szczególnie mocno zarysowuje się relacja między myśleniem i jego wymiarem etycznym: myślenie po Auschwitz to bowiem odwrócenie myślenia oświeceniowego: już nie rozum jest tu ostateczną instancją krytyczną, ale myślenie poddane jest krytycznemu osądowi sumienia cierpiącego człowieka i jako takie musi mieć nieustannie otwarte ucho na głos ofiar (J.-B. Metz).
1. „Ereignis Auschwitz” i jego znaczenie dla refleksji antropologicznej i religijnej
2. Rola perspektyw w patrzeniu na Ereignis Auschwitz (żydowska, niemiecka, polska)
3. „Byliśmy niemi” – przyczyny milczenia o doświadczeniu Auschwitz do lat 60
4. Odpowiedzialność Boga/odpowiedzialność człowieka?
5. Jak po Auschwitz pozostać wierzącym chrześcijaninem/ wierzącym Żydem?
6. Filozofie ciążące ku rozpaczy: niemożność uprawiania refleksji etycznej po Auschwitz?
7. Czy po Auschwitz możliwy jest dialog i spotkanie?
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Student
E_1. wymienia i opisuje różne strategie filozofii „po Auschwitz”
E_2. rozumie filozoficzną i egzystencjalną wagę pytania o możliwość bądź niemożliwość myślenia o Bogu w obliczu radykalnego cierpienia
E_3. wykorzystując znajomość argumentacji filozofów „po Auschwitz”, potrafi uzasadnić w dyskusji własne stanowisko i ma świadomość tego, z jakiej perspektywy je buduje;
E_4. Podczas lektury tekstu źródłowego potrafi rozpoznać perspektywę autora i zrekonstruować jego argumentację
Kryteria oceniania
Metody i narzędzia dydaktyczne:
M_1. metoda podająca - prezentacja ustna
M_2. wspólna lektura tekstów źródłowych i M_3. Dyskusja
Sposoby sprawdzania i warunki zaliczenia:
W_1. ocena z egzaminu ustnego na zakończenie zajęć
W_2. aktywny udział w dyskusjach, podczas których omawiane będą teksty źródłowe – ocenianie ciągłe przygotowania do zajęć
Literatura
Lektury podstawowe:
Adorno Th., Rozum i objawienie, przeł. A. Lipszyc, „Kronos” 1(2007).
Agamben G., Co zostaje z Auschwitz. Archiwum i świadek (Homo sacer III), przeł. S. Królak, Warszawa 2008.
Bonhoeffer D., Listy i notatki z więzienia, w: tegoż, Wybór pism, A. Morawska (red.), Warszawa 1970.
Bonhoeffer D., Naśladowanie, przeł. J. Kubaszczyk, Poznań 1997.
Holokaust a teodycea, J. Diatłowicki, K. Rąb, I. Sobieraj (red.), Kraków 2008.
Metz J.-B., Teologia wobec cierpienia, przeł. J. Zychowicz, Kraków 2008.
Michalski K., Między heroizmem a bestialstwem, Kraków 1949.
Michalski K., Eseje o Bogu i śmierci, Warszawa 2014.
Michalski K., Płomień wieczności. Eseje o myślach Fryderyka Nietzschego, Kraków 2007.
Milchman A., Rosenberg A., Eksperymenty w myśleniu o Holokauście. Auschwitz, nowoczesność i filozofia, przeł. L. Krowicki, J. Szacki, Warszawa 2003.
Skarga B., Człowiek to nie jest piękne zwierzę, Kraków 2007.
Teologia i filozofia żydowska wobec Holokaustu, Śpiewak P. (red.), Gdańsk 2013 (zwłaszcza wybrane teksty źródłowe)
Tischner J., Filozofia dramatu, Kraków 1998.
Tischner J., Myślenie w żywiole prawdy, Kraków 2013.
Lektury uzupełniające:
(wykaz lektur uzupełniających i innych materiałów zalecanych studentom podejmującym naukę przedmiotu)
Bóg i Auschwitz O Edycie Stein, wizycie Papieża Benedykta XVI i Bogu w mrokach dziejów, M. Deselaers, L. Łysień, J. Nowak (red.), Kraków 2007.
Dialog u progu Auschwitz, M. Deselaers (red.), Kraków 2003.
Dialog u progu Auschwitz. Tom 2: perspektywy teologii po Auschwitz, M. Deselaers (red.), Kraków –Oświęcim – Lublin 2010.
Halik T., Czy kultura postmodernistyczna jest postsekularna? Wykład w Cambridge, w: tegoż, Wzywany czy niewzywany – Bóg się tutaj zjawi. Europejskie wykłady z filozofii i socjologii dziejów chrześcijaństwa, przeł. A. Babuchowski, Kraków 2006.
Kłoczowski J. A. OP, Wyobraźnia miłosierdzia. Medytacja nad słowami Jana Pawła II,
http://www.tischner.org.pl/jan-andrzej-kloczowski-op/wyobraznia_milosierdzia, dostęp 24.06.2015.
Krasicki J., Bóg nach Auschwitz, w: tegoż, Po „śmierci Boga”. Eseje eschatologiczne, Kraków 2011, s. 83-86.
Stein, E., List do Papieża Piusa XI. Kopia niemieckiego oryginału w: Edith Stein Jahrbuch, Band 10. Würzburg 2004, s. 18-19. Polskie tłumaczenie Marek Zając.
Weiser P., Auschwitz i Jerozolima. Pojęcie Holokaustu według Emila Fakcenheima. Kraków 2010.
Wolff-Powęska A., A bliźniego swego… Kościoły w Niemczech wobec „Problemu Żydowskiego”, Poznań 2003.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: