Język łaciński OGO-HMK-LAT-1

Kurs ma na celu
- wzbudzenie zainteresowania łaciną jako językiem Kościoła i kultury europejskiej;
- przekazanie podstawowych informacji o języku łacińskim i ogólnej wiedzy o jego historii i ewolucji na przestrzeni wieków;
- naukę poprawnego czytania i pisania (prawidłowej wymowy i ortografii), aby wypracować właściwą dykcję, frazowanie i artykulację w śpiewie
- wprowadzenie w rozumienie prostych tekstów, przede wszystkim łacińskich tekstów śpiewów liturgicznych i paraliturgicznych;
- zapoznanie z łacińską terminologią religijną, najważniejszymi modlitwami, podstawowymi zwrotami i kilkoma pieśniami używanymi w liturgii (tworzenie słowniczka tematycznego);
- wyćwiczenie rozpoznawania podstawowej struktury zdania łacińskiego;
- wprowadzenie w niezbędną łacińską terminologię gramatyczną;
- zapoznanie z narzędziami pozwalającymi na pracę z tekstem (podręczniki,
kompendia gramatyczne, materiały własne prowadzącego, aplikacje internetowe, słowniki
tradycyjne i elektroniczne) dla ogólnego i szczegółowego rozumienia tekstu.

W cyklu 2025/2026-Z:

Pełny opis (zakres tematyczny)
1. Język łaciński – podstawowe informacje: historia rozwoju j. łacińskiego, alfabet, wymowa, iloczas i akcent w języku łacińskim.
2. Legenda o powstaniu Rzymu, łacina jako przedmiot propedeutyczny, wpływ łaciny na inne języki.
3. Najważniejsze modlitwy, np.: znak krzyża, Pater noster, Ave Maria, Gloria Patri..., i proste utwory religijne: Agnus Dei, Sanctus.
4. Ogólne wprowadzenie do koniugacji, kategorie gramatyczne czasownika, formy podstawowe czasownika, podział na koniugacje, powiązania łacińskiej nomenklatury gramatycznej z językami nowożytnymi.
5. Fleksja czasownika, wybrane czasy łacińskie (obowiązkowo czas praesens i możliwość wprowadzenia innych czasów – imperfectum i futurum I na podstawie czasowników regularnych, esse i złożeń z esse).
6. Ogólne wprowadzenie do deklinacji, kategorie gramatyczne rzeczownika i przymiotnika, formy podstawowe ww. części mowy, ogólny podział na deklinacje, zakończenie genetiwu singularis jako cecha dystynktywna poszczególnych deklinacji, pytania o poszczególne przypadki (kontekst gramatyki polskiej).
7. Rzeczownik i przymiotnik deklinacji I i II.
8. Budowa zdania pojedynczego: podmiot, orzeczenie, orzeczenie imienne, funkcje przypadków (podkreślenie roli dopełnienia bliższego), technika tłumaczenia zdań łacińskich, przekład prostych sentencji, cytatów z Pisma Świętego, fragmentów pieśni i inskrypcji odwzorowujących standardową strukturę zdania łacińskiego.
9. Zaimki: zaimek pytający, osobowe, zwrotny (wyrażanie czynności zwrotnej w języku łacińskim), dzierżawcze.
10. Podstawowe przyimki stosowane w łacinie (np. in, de, cum, ante, pro), specyfika ich połączeń z konkretnymi przypadkami.
11. Stylistyka łacińska: przykład zastosowania składni accusativus cum infinitivo – istota składni, budowa, tłumaczenie, zaimki osobowe i zaimek zwrotny w składni ACI.
12. Ogólne omówienie innych, niewymienionych wyżej elementów fleksji i składni występujących w czytanych tekstach.
13. Tworzenie pierwszej części minisłownika tematycznego z zakresu liturgii oraz muzycznych terminów łacińskich (np. canticum, cantare, responsorium, psalmus)
14. Lekcje tematyczne, np. w listopadzie podstawowy zakres słownictwa dotyczącego przemijania, w grudniu słownictwo związane z Bożym Narodzeniem (opcjonalnie).

Koordynatorzy przedmiotu

Bogusława Frontczak

Efekty kształcenia

Wiedza
Student
1. ma podstawowe informacje o historii i rozwoju języka łacińskiego, wymowie, ortografii, wpływie łaciny na kulturę europejską i historię Kościoła;
2. zna najważniejsze modlitwy oraz teksty śpiewane w czasie liturgii w języku łacińskim, i rozumie ich strukturę. ;
3. zna zasady budowy zdania łacińskiego, rozpoznawania, tworzenia i użycia form gramatycznych rzeczowników, przymiotników, czasowników, zaimków, przyimków;
4. opanowuje pamięciowo wskazane przez prowadzącego w toku zajęć zakresy słownictwa (czynnie do 150 słów), związane kontekstowo z omawianym tekstem, a w przypadku niektórych potrafi wskazać ich greckie pochodzenie (opcjonalnie);
Umiejętności
Student
1. widzi w tekście różnice między formami rzeczowników, przymiotników, czasowników, zaimków oraz przyimków;
2. identyfikuje formy fleksyjne i w związku z tym potrafi je wykorzystać, by zrozumieć ogólne treści przekładanego tekstu;
3. rozumie budowę zdania pojedynczego (rozpoznaje podmiot, orzeczenie, dopełnienie: bliższe i dalsze, ACI);
4. potrafi ocenić treść tekstu pod względem prawdziwości zawartych w nim informacji. Po usłyszeniu lub przeczytaniu tekstu wie, jaka jest jego główna tematyka i czego on dotyczy; potrafi go opowiedzieć lub streścić, znaleźć w nim informacje itp.;
5. posługuje się podstawowymi wiadomościami z fleksji i składni w celu zrozumienia prostych treści zawartych w tekstach (zdaniach) łacińskich (teksty z podręcznika, teksty własne prowadzącego, sentencje i wyrażenia łacińskie obecnie stosowane, proste inskrypcje, cytaty z Pisma Świętego, tekstami utworów muzycznych, modlitwami, przez skojarzenie z czytaniami liturgicznymi, obiegowymi cytatami w języku polskim;
6. posiada umiejętność przekładu na język polski pojedynczych zdań łacińskich, wykorzystując znajomość łacińskiej składni w wymaganym zakresie, opanowane pamięciowo słownictwo i swoją ogólną wiedzę (np. szukając leksykalnych skojarzeń znaczeniowych w innych językach);
7. umie określać kontekst kulturowy prezentowanych w tekście informacji, potrafi i chce je dodatkowo rozbudować, przeprowadzając indywidualną kwerendę, sięgając po dodatkowe opracowania i budując zakres własnej wiedzy z danego tematu;
8. opanowuje pamięciowo podstawowe modlitwy w języku łacińskim, kilka utworów chorałowych czy prostych pieśni.

Kryteria oceniania

1. Ocenianie ciągłe przygotowania studenta do zajęć oraz jego pracy na zajęciach.
2. Obowiązek frekwencji: dopuszczalna jest dwukrotna nieusprawiedliwiona nieobecność na zajęciach; pozostałe nieobecności należy usprawiedliwić (usprawiedliwienie lekarskie, sądowe lub z uczelni). Więcej niż dwie nieobecności na zajęciach należy odpracować w ustalony z prowadzącym zajęcia sposób (przygotowanie dodatkowego zadania, odrabianie zajęć z inną grupą).
3. Sprawdziany (1–3 w ciągu semestru, trwające 45–90 minut, nie później niż dwa tygodnie przed planowanym zakończeniem zajęć).
4. Minimum konieczne do uzyskania oceny pozytywnej (dst) to 51% maksymalnej wartości punktowej pracy. W wypadku nieobecności na sprawdzianie student ma obowiązek zgłoszenia się do prowadzącego, by umówić się na zaliczanie materiału.
Ocena podsumowująca semestr jest oparta na ocenach uzyskanych z kolokwiów (⅔ oceny), przy czym bierze się pod uwagę finalne, czyli najlepsze oceny z poszczególnych kolokwiów, oraz na ocenie wynikającej z ciągłego oceniania pracy studenta na zajęciach (⅓ oceny).

Literatura

Lektury podstawowe:
I. Materiały własne prowadzącego (w tym tworzenie materiałów dydaktycznych, np. skryptów i zestawień tematycznych, na platformach takich jak Teams, Moodle).
II. Do wyboru treści z poniższych podręczników:
Collins, J.F., A Primer of Ecclesiastical Latin, Washington, D.C.: Catholic University of America Press 1985.
Jurewicz O., Winniczuk L., Żuławska J.; Język łaciński. Podręcznik dla lektoratów szkół wyższych, Warszawa: PWN, wyd. 16, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 1994 (lub inne wydanie).
Kalinkowski S., Scire Latine. Język łaciński dla alumnów i studentów teologii, Warszawa: Verbinum 2014 (Lingua Sacra 3).
Kania W., Religioni et litteris. Wstępna nauka łaciny kościelnej, Poznań: Pallottinum 1960.
Małunowicz L., Roma Christiana. Podręcznik łaciny chrześcijańskiej, Lublin: Wydawnictwo KUL 1986 (lub inne wydanie).
Roguszczak E., Rudimenta Latinitatis ecclesiasticae, Kraków: Instytut Teologiczny Księży Misjonarzy 1997.
Sajovic M., Evagrius Magister. Scholae Latinae, Roma: LAS 2016.
Salamonowicz-Górska, I., Język łaciński dla teologów, Katowice: Wydawnictwo UŚ 2004.
Ryba J., Wolanin E., Klęczar A., Homo Romanus, część I, Kraków: Wydawnictwo Draco 2017.
Ter-Grigorian N., Disco linguam Latinam. Podręcznik języka łacińskiego, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego 2007.
Wilczyński S., Pobiedzińska E., Jaworska A., Porta Latina nova, Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN 2012.
Wilczyński S., Zarych T., Rudimenta Latinitatis, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 2011 (lub inne wydania).
Winniczuk L., Lingua Latina. Łacina bez pomocy Orbiliusza, Warszawa: Wydawnictwo PWN 1975.
Wojtczak J., Fides et litterae, Język łaciński dla uczniów szkół katolickich, studentów i alumnów, Warszawa: Oficyna Wydawni czo-Poligraficzna „Adam” 1998. Lektury uzupełniające:
Gaudeamus. Łaciński śpiewnik mszalny. Warszawa: Wydawnictwo Sióstr Loretanek 2021.
Graduale simplex. In usum minorum Ecclesiarum, Libreria Editrice Vaticana 2007.
Jougan A., Słownik kościelny łacińsko-polski, Warszawa: Wydawnictwo Archidiecezji Warszawskiej 1992 (lub inne wydania).
Korpanty J., Mały słownik łacińsko-polski, Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN 2001.
Samolewicz Z, Sołtysik T., Składnia łacińska, Bydgoszcz: Homini 2000.
Sondel J., Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków, Kraków: Universitas 2001.
Wielewski M., Krótka gramatyka języka łacińskiego, Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych 1978 (i późniejsze).
Wikarjak J., Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 1979 (lub inne wydania).
Słowniki elektroniczne i aplikacje typu: Glosbe, Whitaker’s Words Online.
https://cantusplanus.pl/
https://cantusdatabase.org/

Uwagi

W cyklu 2025/2026-Z:

Obciążenie studenta pracą
(całkowity nakład pracy studenta potrzebny do osiągnięcia efektów w godzinach oraz punktach ECTS (1 pkt ECTS odpowiada 25–30 godzinom pracy studenta z udziałem nauczyciela oraz bez udziału nauczyciela).
Forma aktywności studenta – średnia liczba godzin pracy studenta
Godziny kontaktowe wynikające z planu – 30 godzin.
Pozostałe godziny kontaktowe – 5 godzin.
Przygotowanie się do zajęć, lektury – 15 godzin.
Praca własna studenta – 10 godzin.
Część zajęć może być prowadzona w sposób zdalny (synchronicznie lub asynchronicznie).

Więcej informacji

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu OGO-HMK-LAT-1 w USOSweb