Prowadzony w cyklach: 2022/2023-Z, 2023/2024-Z, 2024/2025-Z, 2025/2026-Z

Punkty ECTS: 1

Organizowany przez: Wydział Teologiczny

Historia Kościoła powszechnego - starożytność T-KAP-AFI>hiskos-c-1

Historia Kościoła w starożytności.

Zagadnienia

1. Praeparatio evangelica: środowisko pogańskie, judaizm

(tekst: Modlitwa do bogini Nut; Psalm Niewinności, Biblia - wybór)

2. Kościół a Synagoga. Zagadnienie judeochrystianizmu

(tekst: Dzieje Apostolskie – Dz 2, 1-47;15,1-35, List Pawła (Tm 1-3)

3. Kościół jako wspólnota:

a. formacja

b. liturgia

c. sakramenty

(tekst: Didache, całość: wydanie z 1923 J. Jankowskiego: http://bit.ly/2j4Rfrh

współczesne z tekstem oryginalnym: http://bit.ly/2gJznxB)

4. Kościół a Imperium Romanum do wprowadzenia tzw. edyktu mediolańskiego. Konfrontacja z państwem, okres prześladowań.

(tekst: Męczennicy – seria: Ojcowie Żywi, t. 9, Kraków 1998, s. 394-399;

Akta prokonsularne św. Cypriana)

5. Kościół a państwo od roku 313.

Kościół w ofensywie.

(tekst: H. Rahner, Kościół i Państwo we wczesnym chrześcijaństwie, Warszawa 1986, s. 93-96

[Papież Liberiusz przed sądem]; 121-124 [Ambroży z Mediolanu wezwanie cesarza do pokuty])

6. Kościół a schizmy (specyfika Zachodu) do III wieku.

(tekst: Pasterz Hermasa [w:] Pierwsi Świadkowie, BOK 10, Kraków 1998, s. 230-233;

przykazanie IV: oryginał z Kodeksu Synajskiego http://bit.ly/2f676kK; artykuł wprowadzający:

M. Chłopowiec, Przesłanie Pokutne Pasterz, Śląskie studia historyczno-teologiczne 45, 2 (2012),

s. 215-230: http://bit.ly/2vO9Cqc

7. Kościół a schizmy (specyfika Zachodu) od wieku III.

Walka o Kościół święty dla świętych - donatyzm.

(tekst: św. Augustyn, Wybór listów, tłum. i oprac. W. Eborowicz, Pelplin

1991, s. 320-323; list św. Augustyna do Kryspina)

8. Kościół a herezje (specyfika Wschodu).

Do III wieku.

(tekst: H. Pietras, By nie milczeć o Bogu. Zarys teologii Ojców Kościoła, Kraków 1991, s. 60-71; wprowadzenie ogólne do zagadnienia gnostycyzmu wczesnochrześcijańskiego)

9. Kościół a herezje (specyfika Wschodu).

Od III wieku – arianizm

(tekst: Sokrates Scholastyk, Historia Kościoła, Warszawa 1986, s. 64, 66 [bp Aleksander o Ariuszu]. Dokumenty Soborów Powszechnych, [w:] Źródła Myśli Teologicznej t. 24, red. A. Baron, H. Pietras, Kraków 2002, s. 25, 55-57, Credo Nicejskie i Euzebiusza)

10. Kościół a synody (sobory) do VI wieku.

(tekst: Dokumenty Soborów Powszechnych, j.w., Kraków 2002, s. 197-213 [List papieża Leona do Flawiana], 251 [kanon 28- Uchwała o przywilejach stolicy Konstantynopola] wprowadzenie ogólne do zagadnienia soborów starożytnych: M. Starowieyski, Sobory niepodzielonego Kościoła, Kraków 2016 [Tarnów 1994])

11. Kościół a kryzys świata antycznego –

Kościół spadkobiercą kultury antycznej.

W poszukiwaniu korzeni wielkiego rozłamu w Kościele Powszechnym.

(obraz: Hermes Kriophoros; Sol invictus; Endymion; Herkules; wprowadzenie do zagadnienia J.C. Kałużny, Kształtowanie się przedstawień chrystologicznych jako świadectwo ideowych przemian w Kościele III i IV wieku, „Studia Laurentiana” 4 [2004], s. 47-72.)

12. Kościół a monastycyzm (anachoretyzm, eremityzm, cenobityzm).

Czas białego męczeństwa

(tekst: Pierwsza księga starców – Gerontikon, Kraków 1992, s. 5-27 [wstęp]; 37-44 [Abba Antoni]

W cyklu 2023/2024-Z:

Historia Kościoła w starożytności.

Zagadnienia

1. Praeparatio evangelica: środowisko pogańskie, judaizm, mazdeizm

2. Kościół a Synagoga. Zagadnienie judeochrystianizmu i chrześcijaństwa orientalnego

(tekst:ody Salomona, dzieje Tomasza)

3. Kościół jako wspólnota:

a. formacja

b. liturgia

c. sakramenty

(tekst: Didache, współczesne z tekstem oryginalnym: http://bit.ly/2gJznxB)

4. Kościół a Imperium Romanum do wprowadzenia tzw. edyktu mediolańskiego. Konfrontacja z państwem, okres prześladowań.

(tekst: Męczennicy – seria: Ojcowie Żywi, t. 9, Kraków 1998, s. 394-399;

Akta prokonsularne św. Cypriana)

5. Kościół w Oriencie
Persja
Islam
Kościół w ofensywie.

(teksty: List Tymoteusza I do Boktisho, Męczeństwo Symeona bar Sabbae, w: Syrologia polska, J. Woźniak (red.), Warsawa 2010, 253-272.

6. Kościół na Zachodzie (Imperium)

Kolekcje prawne, kwestie pokuty jurysdykcji
Damazy, Ambroży,
casus Pryscyliana

7. Kościół na Zachodzie (wędrówka ludów)

Grzegorz Wielki
Kościoły Galikańskie i Wizygockie

8. Kościół a herezje (specyfika Wschodu).

gnoza, modalizm, montanizm, subordynacjonizm, doketyzm,

(tekst: H. Pietras, By nie milczeć o Bogu. Zarys teologii Ojców Kościoła, Kraków 1991, s. 60-71; wprowadzenie ogólne do zagadnienia gnostycyzmu wczesnochrześcijańskiego)

9. Kościół a herezje (specyfika Wschodu).

Od III wieku – arianizm

10. Kościół a synody (sobory) do VI wieku.
spory chrystologiczne

11. Kościół a kryzys świata antycznego –

pierwsze uniwersytety
Irlandia
fenomen Kasjodora

12. Kościół a monastycyzm (anachoretyzm, eremityzm, cenobityzm).

Czas białego męczeństwa

(tekst: Pierwsza księga starców – Gerontikon, Kraków 1992, s. 5-27 [wstęp]; 37-44 [Abba Antoni]

Koordynatorzy przedmiotu

Jan Żelazny

Efekty kształcenia

Student po kursie, orientuje się w sposób podstawowy w zjawiskach wpływających na kształtowanie się, używając słów M. Simona: "cywilizacji wczesnego chrześcijaństwa".

Kryteria oceniania

Zaliczenie na podstawie kolokwium pisemnego z przedłożonego materiału

Literatura

Podręcznik:
- Olszewski D., Dzieje chrześcijaństw w zarysie, Warszawa 1998,
I. cz. - Starożytność
Opcjonalnie:
- Danielou J., H. I. Marrou, Historia Kościoła, t. 1, Warszawa 1984.
- Banaszak M., Historia Kościoła katolickiego, t. 1, Warszawa 1989.
- Kung H., Krótka historia kościoła katolickiego, Wrocław 2004.
- Starowieyski M., Z historii wczesnego chrześcijaństwa, Kraków 2017.

Źródła:
- Pisma Ojców Apostolskich, tłum. A. Lisiecki (POK t. 1), Poznań 1924.
- Apokryfy Nowego Testamentu, red. M. Starowieyski, t. 1, vol. 1-2, Lublin 1986.
- Augustyn: Listy, tłum. W. Eborowicz, Pelplin 1991;
- Wyznania, tłum. Z. Kubiak, Warszawa 1987.
- Cyprian: Listy, tłum. W. Szołdarski (PSP t. I), Warszawa 1969;
- O upadłych, tłum. J. Czuj (POK t. 19), Poznań 1937.
- Drabina J., Pięć pierwszych wieków chrześcijaństwa. Wybór tekstów, Kraków 1991.
- Euzebiusz z Cezarei, Historia kościelna, tłum. A. Lisiecki (POK t. 3), Poznań 1924;
- Euzebiusz z Cezarei, Historia kościelna, Seria ŹRÓDŁA MYŚLI TEOLOGICZNEJ tłum. A. Caba, Kraków 2013.
- Focjusz, Biblioteka, tłum. O. Jurewicz (t.1-5), Warszawa 1988-1999.
- Hermiasz Sozomen, Historia Kościoła, tłum. S. Kozikowski, Warszawa 1989.
- Józef Flawiusz, Wojna żydowska, tłum. J. Radożycki, Warszawa 1992.
- Prawo rzymskie, red. W. Wołodkiewicz, Warszawa 1986.
- Rzymskie epitafia, zaklęcia i wróżby, tłum. S. Kasprzysiak, Warszawa 1990.
- Sokrates Scholastyk, Historia Kościoła, tłum. S. Kozikowski, Warszawa 1986.
- Swetoniusz G. T., Żywoty cezarów, tłum. J. Niemirska-Pliszyńska, Wrocław 1987.
- Tertulian, Apologetyk, tłum. J. Sajdak (POK t. 20), Poznań 1947.
- Zosimos, Nowa historia, tłum. H. Cichocka, Warszawa 1993.

SERIE WYDAWNICZE:
- Ojcowie Żywi, red. M. Starowieyski, t. 1, Kraków 1978-
- Patrologiae cursus completus. Series Latina, ed. J. P. Migne, vol. 1-222, Paris 1878-1890.
- Pisma Ojców Kościoła (POK), red. J. Sajdak, t. 1-27, Poznań 1924-1971.
- Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy (PSP), red. E. Stanula [i in.], t. I, Warszawa 1969-
- Studia Antiqvitatis Christiane, red. W. Myszor [i in.], t. 1, Warszawa 1977-
- Vox Patrum, red. S. Longosz [i in.], t. 1, Lublin 1981-
- Źródła Myśli Teologicznej, red. A. Baron, T. Górski [i in.], t.1, Kraków 1996.

OPRACOWANIA:
- Alfoldy G., Historia społeczna starożytnego Rzymu, Poznań 1991.
- Brown P., Świat późnego antyku. Od Marka Aureliusza do Mahometa, Warszawa 1991.
- Campenhansen H., Ojcowie Kościoła, Warszawa 1967.
- Carcopino J., Życie codzienne w Rzymie w okresie rozkwitu cesarstwa, Warszawa 1970.
- Cytowska M., Literatura rzymska okresu cesarstwa. Autorzy chrześcijańscy, Warszawa 1994.
- Fontaine J., Chrześcijańska literatura łacińska - rys historyczny, Tarnów 1997.
- Gilson E., Historia filozofii chrześcijańskiej w wiekach średnich, Warszawa 1966.
- Hamman A.: Portrety Ojców Kościoła, Warszawa 1978;
- Życie codzienne pierwszych chrześcijan, Warszawa 1990;
- Życie codzienne w Afryce Północnej w czasach św. Augustyna, Warszawa 1989.
- Jaczynowska M., Religie świata rzymskiego, Warszawa 1990.
- Kelly John N. D., Początki doktryny chrześcijańskiej, Warszawa 1988.
- Klauck H. J., Wczesnochrześcijańska wspólnota Kościelna, Kraków 1995.
- Marrou H. I., Zmierzch Rzymu, czy późna starożytność III-VI w., Warszawa 1997.
- Marsh H., Czy ty jesteś królem? Dzieje Chrystusa na tle historycznego konfliktu pomiędzy cesarstwem rzymskim a judaizmem, Warszawa 1980.
- Michalski M., Antologia literatury patrystycznej, Warszawa 1975.
- Padovese L., Wprowadzenie do teologii patrystycznej, Kraków 1994.
- Pietras H., By nie milczeć o Bogu. Zarys teologii Ojców Kościoła, Kraków 1991.
- Quispel G., Gnoza, Warszawa 1988.
- Rahner H., Kościół i państwo we wczesnym chrześcijaństwie, Warszawa 1986.
- Rops D.: Kościół pierwszych wieków, Warszawa 1969;
- Simon M., Cywilizacja wczesnego chrześcijaństwa, Warszawa 1979.
- Słownik Wczesnochrześcijańskiego Piśmiennictwa, red. M. Starowieyski, Poznań 1971.
- Starowieyski M., Sobory niepodzielonego Kościoła, Tarnów 1994.
- Śrutwa J., Chrześcijanie w służbie tego świata. Wizja Tertuliana i św. Augustyna, [w:] Chrześcijanie a życie publiczne w Cesarstwie Rzymskim III-IV w., Lublin 1988, s. 71-94.
- Wielgus S., Badania nad Biblią w starożytności i średniowieczu, Lublin 1990.
- Winniczuk L.: Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 1985;
- Winniczuk L., Pliniusz Młodszy w świetle swoich listów i mów, Warszawa 1987.
- Wipszycka E., Kościół w świecie późnego antyku, Warszawa 1994;
- Prześladowania w państwie rzymskim [w:] Męczennicy, (OŻ t. IX), Kraków 1991, s. 16-83.
- Vipper J. R., Rzym i wczesne chrześcijaństwo, Warszawa 1960.
- Żywczyński M.: Kościół i społeczeństwo pierwszych wieków, Warszawa 1985;

W cyklu 2022/2023-Z:

Podręcznik:

- Olszewski D., Dzieje chrześcijaństw w zarysie, Warszawa 1998,

I. cz. - Starożytność

- Banaszak M., Historia Kościoła katolickiego, t. 1, Warszawa 1989.

Źródła:

- Pisma Ojców Apostolskich, tłum. A. Lisiecki (POK t. 1), Poznań 1924.

- Apokryfy Nowego Testamentu, red. M. Starowieyski, t. 1, vol. 1-2, Lublin 1986.

- Augustyn: Listy, tłum. W. Eborowicz, Pelplin 1991;

- Wyznania, tłum. Z. Kubiak, Warszawa 1987.

- Cyprian: Listy, tłum. W. Szołdarski (PSP t. I), Warszawa 1969;

- O upadłych, tłum. J. Czuj (POK t. 19), Poznań 1937.

- Drabina J., Pięć pierwszych wieków chrześcijaństwa. Wybór tekstów, Kraków 1991.

- Euzebiusz z Cezarei, Historia kościelna, tłum. A. Lisiecki (POK t. 3), Poznań 1924;

- Euzebiusz z Cezarei, Historia kościelna, Seria ŹRÓDŁA MYŚLI TEOLOGICZNEJ tłum. A. Caba, Kraków 2013.

- Focjusz, Biblioteka, tłum. O. Jurewicz (t.1-5), Warszawa 1988-1999.

- Hermiasz Sozomen, Historia Kościoła, tłum. S. Kozikowski, Warszawa 1989.

- Józef Flawiusz, Wojna żydowska, tłum. J. Radożycki, Warszawa 1992.

- Prawo rzymskie, red. W. Wołodkiewicz, Warszawa 1986.

- Rzymskie epitafia, zaklęcia i wróżby, tłum. S. Kasprzysiak, Warszawa 1990.

- Sokrates Scholastyk, Historia Kościoła, tłum. S. Kozikowski, Warszawa 1986.

- Swetoniusz G. T., Żywoty cezarów, tłum. J. Niemirska-Pliszyńska, Wrocław 1987.

- Tertulian, Apologetyk, tłum. J. Sajdak (POK t. 20), Poznań 1947.

- Zosimos, Nowa historia, tłum. H. Cichocka, Warszawa 1993.

SERIE WYDAWNICZE:

- Ojcowie Żywi, red. M. Starowieyski, t. 1, Kraków 1978-

- Patrologiae cursus completus. Series Latina, ed. J. P. Migne, vol. 1-222, Paris 1878-1890.

- Pisma Ojców Kościoła (POK), red. J. Sajdak, t. 1-27, Poznań 1924-1971.

- Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy (PSP), red. E. Stanula [i in.], t. I, Warszawa 1969-

- Studia Antiqvitatis Christiane, red. W. Myszor [i in.], t. 1, Warszawa 1977-

- Vox Patrum, red. S. Longosz [i in.], t. 1, Lublin 1981-

- Źródła Myśli Teologicznej, red. A. Baron, T. Górski [i in.], t.1, Kraków 1996.

OPRACOWANIA:

- Alfoldy G., Historia społeczna starożytnego Rzymu, Poznań 1991.

- Altaner B., Patrologia - życie, pisma i nauka Ojców Kościoła, Warszawa 1990.

- Brown P., Świat późnego antyku. Od Marka Aureliusza do Mahometa, Warszawa 1991.

- Bober A., Antologia Patrystyczna, Kraków 1965.

- Campenhansen H., Ojcowie Kościoła, Warszawa 1967.

- Carcopino J., Życie codzienne w Rzymie w okresie rozkwitu cesarstwa, Warszawa 1970.

- Cytowska M., Literatura rzymska okresu cesarstwa. Autorzy chrześcijańscy, Warszawa 1994.

- Fontaine J., Chrześcijańska literatura łacińska - rys historyczny, Tarnów 1997.

- Gilson E., Historia filozofii chrześcijańskiej w wiekach średnich, Warszawa 1966.

- Hamman A.: Portrety Ojców Kościoła, Warszawa 1978;

- Życie codzienne pierwszych chrześcijan, Warszawa 1990;

- Życie codzienne w Afryce Północnej w czasach św. Augustyna, Warszawa 1989.

- Jaczynowska M., Religie świata rzymskiego, Warszawa 1990.

- Kelly John N. D., Początki doktryny chrześcijańskiej, Warszawa 1988.

- Klauck H. J., Wczesnochrześcijańska wspólnota Kościelna, Kraków 1995.

- Marrou H. I., Zmierzch Rzymu, czy późna starożytność III-VI w., Warszawa 1997.

- Marsh H., Czy ty jesteś królem? Dzieje Chrystusa na tle historycznego konfliktu pomiędzy cesarstwem rzymskim a judaizmem, Warszawa 1980.

- Michalski M., Antologia literatury patrystycznej, Warszawa 1975.

- Padovese L., Wprowadzenie do teologii patrystycznej, Kraków 1994.

- Pietras H., By nie milczeć o Bogu. Zarys teologii Ojców Kościoła, Kraków 1991.

- Quispel G., Gnoza, Warszawa 1988.

- Rahner H., Kościół i państwo we wczesnym chrześcijaństwie, Warszawa 1986.

- Rops D.: Kościół pierwszych wieków, Warszawa 1969;

- Kościół wczesnego średniowiecza, Warszawa 1969.

- Sajdak J., Tertulian-czasy, życie, dzieła, Poznań 1949.

- Schenk W., Liturgia sakramentów świętych, Opole 1964.

- Simon M., Cywilizacja wczesnego chrześcijaństwa, Warszawa 1979.

- Słownik Wczesnochrześcijańskiego Piśmiennictwa, red. M. Starowieyski, Poznań 1971.

- Starowieyski M., Sobory niepodzielonego Kościoła, Tarnów 1994.

- Śrutwa J., Chrześcijanie w służbie tego świata. Wizja Tertuliana i św. Augustyna, [w:] Chrześcijanie a życie publiczne w Cesarstwie Rzymskim III-IV w., Lublin 1988, s. 71-94.

- Wagner J., Ideały społeczne wczesnego chrześcijaństwa, „Życie i Myśl” 12 (1962), s. 67-94.

- Wielgus S., Badania nad Biblią w starożytności i średniowieczu, Lublin 1990.

- Winniczuk L.: Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 1985;

- Winniczuk L., Pliniusz Młodszy w świetle swoich listów i mów, Warszawa 1987.

- Wipszycka E., Kościół w świecie późnego antyku, Warszawa 1994;

- Prześladowania w państwie rzymskim [w:] Męczennicy, (OŻ t. IX), Kraków 1991, s. 16-83.

- Vipper J. R., Rzym i wczesne chrześcijaństwo, Warszawa 1960.

- Żywczyński M.: Kościół i społeczeństwo pierwszych wieków, Warszawa 1985